سرفه؛ انواع، علل و راه های درمان آن - وبلاگ دانشگاه

به گزارش وبلاگ دانشگاه، همه ما بار ها و بار ها در طول عمر خود گرفتار عارضه سرفه شده ایم و گاه برای چند هفته نیز با آن دست و پنجه نرم نموده ایم. سرفه در تعریفی ساده به واکنش سیستم تنفسی بدن به یک عامل تحریک کننده گفته می گردد که این عامل ممکن است زمینه ای و مهم همانند یک بیماری و یا یک عامل گذرا و ساده همانند گردوخاک باشد. به عبارت بهتر سرفه کردن خود به تنهایی یک بیماری به شمار نمی رود، بلکه واکنشی است به یک عامل تحریک کننده که سیستم تنفسی ما را متأثر نموده و، چون این عوامل تحریک کننده می توانند بسیار متعدد باشند، بنابراین ما شاهد انواع مختلفی از سرفه هستیم که گاه بسیار آزار دهنده هستند. اما سرفه دقیقاً چه نوع عارضه ای است و به چه دلایلی رخ می دهد؟ انواع مختلف سرفه کدام است و هریک چه علائمی دارد؟ دلیل سرفه چگونه تشخیص داده می گردد و راه های درمان پزشکی و خانگی آن کدام است؟ اگر شما نیز در پی یافتن پاسخ این سوالات هستید، با ما همراه شوید تا در این نوشته اطلاعات جامعی در مورد سرفه، انواع، علل و راه های درمان آن در اختیار شما قرار دهیم.

سرفه چیست؟

به گزارش وبلاگ دانشگاه، سرفه، یک مکانیسم دفاعی در بدن است که از ورود مواد خارجی به گلو و ریه جلوگیری می نماید. این مواد خارجی که محرک هستند باعث تحریک سیستم عصبی شده و به مغز پیغام ارسال می نماید و به وسیله سرفه، محرک را از ریه خارج می نماید. سرفه می تواند به صورت ارادی و یا رفلکسی ایجاد شود. هنگام سرفه، بدن با انقباض عضلات بازدمی هوا را با سرعت بسیار بالا از ریه ها خارج می نماید. اگر رفلکس های سرفه در فردی ضعیف بشود و یا از بین برود (مثلا در هنگام کاهش سطح هوشیاری ویا ضعف عضلانی) عدم دفع این ترشحات و ذرات و بعلاوه ورود ناخواسته میکروب های دهان به ریه منجر به بروز عفونت می شود. هرچند سرفه یک رفلکس طبیعی است، اما در بسیاری از بیماری های ریوی به علت تحریک گیرنده های سرفه، این رفلکس طبیعی تبدیل به یک علامت آزار دهنده می شود. سرفه گاه و بی گاه، طبیعی و حتی نشانه سالم بودن سیستم ایمنی بدن است، اما اگر برای چند هفته ادامه یابد یا با مخاطِ تغییر رنگ یافته یا خونی همراه باشد، ممکن است نشان دهنده شرایطی باشد که احتیاج به مراقبت های پزشکی دارد. سرفه طولانی و شدید می تواند ریه ها را تحریک کرده و باعث سرفه بیشتر شود. این شرایط بعلاوه طاقت فرسا است و می تواند باعث بی خوابی، سرگیجه یا غش، سردرد، بی اختیاری ادرار، استفراغ و حتی شکستن دنده ها شود.

سرفه چه انواع مختلفی دارد؟

الف) انواع سرفه براساس طول مدت

از دیدگاه پزشکی سرفه بر اساس طول مدت به سه دسته تقسیم می شود:

1. سرفه حاد: زمانیکه کمتر از 3 هفته از شروع سرفه گذشته باشد به آن سرفه حاد گفته می شود. شایعترین علت سرفه حاد عفونت های تنفسی و بعلاوه تماس باعوامل محرک و حساسیت زا است.

2. سرفه تحت حاد: اگر سرفه بیش از 3 هفته طول بکشد، اما کمتر از 8 هفته باشد، به آن سرفه تحت حاد اطلاق می شود. شایعترین علت این سرفه ها، سرفه های بعد از عفونت (Post infectious cough) می باشد.

3. سرفه مزمن: سرفه ای که بیش از 8 هفته (2 ماه) طول بکشد بعنوان سرفه مزمن شناخته می شود.

ب) انواع سرفه براساس ماهیت

سرفه بعلاوه براساس ماهیتشان نیز به چند دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:

1. سرفه خشک: سرفه های خشک معمولا پیرو بیماری های تنفسی، مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا، شکل می گیرند. این نوع سرفه ها زمانی رخ می دهند که مخاط کمی در گلو وجود دارد یا هیچ مخاطی وجود ندارد. فرد ممکن است با احساس خارش در گلوی خود روبرو شده و قادر به متوقف کردن سرفه نباشد. در بیشتر موارد، سرفه خشک بی احتیاج از دخالتی خاص بهبود می یابد. اما اگر سرفه حالت مزمن به خود گرفته است، دلایل دیگری می توانند موجب بروز آن شده باشند که از آن جمله می توان به بیماری های آسم، بازگشت اسید معده به مری (GERD) و سرطان ریه اشاره نمود.

2. سرفه مرطوب: سرفه مرطوب زمانی رخ می دهد که سرفه با خروج خون یا خلط همراه باشد. مجاری هوایی تحتانی در مقایسه با گلو، غدد ترشحی بیشتری دارد؛ به همین علت عفونت های دستگاه تنفسی تحتانی موجب سرفه مرطوب می شود. سرفه های مرطوب معمولا به علت وجود نوعی عفونت مانند آنفلوآنزا و سرماخوردگی یا عفونت سینه ایجاد می شود. فردی که به عفونت سینه مبتلا شود، ممکن است سرفه همراه با خلط همراه با مقدار کمی خون را تجربه کند، اما معمولا این سرفه ها نگران نماینده نیست. اگر این نوع سرفه ها با مواد غذایی یا خون تیره رنگ همراه شود، باید به پزشک مراجعه کنید.

3. سیاه سرفه: سیاه سرفه یا پرتوسیس یک عفونت باکتریایی به شدت واگیردار است. نوزادان و افرادی که واکسن نزده اند، ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. فرد مبتلا به سیاه سرفه معمولا با علائم خفیف شبه سرماخوردگی یا آنفلوآنزا روبرو است که با سرفه شدید و دردناک همراهی می شود. افرادی با سیستم ایمنی ضعیف مانند نوزادان ممکن است در مبارزه با عفونت با دشواری روبرو شوند یا دشواری در تنفس را تجربه نمایند. احتمال انتقال بیماری به افراد دیگر طی دو هفته از زمانی که سرفه شروع می شود، بسیار زیاد است. برترین محافظت در برابر سیاه سرفه انجام واکسیناسیون است.

4. سرفه کووید-19: سرفه های مربوط به بیماری کووید-19 معمولا خشک و مداوم است و تنگی نفس در پی دارد. علت سرفه های خشک و مداوم بر اثر تحریک شدن بافت ریه است. با پیشرفت بیماری، بافت ریه پر از مایع می شود و فرد مبتلا که می خواهد اکسیژن کافی دریافت کند، با تنگی نفس رو به رو می شود. علائم شایع بیماری کرونا شامل سرفه خشک، تب، گلودرد، احساس خستگی، لرز خفیف، گرفتگی بینی، احساس ناراحتی در قفسه سینه، بی اشتهایی، نفس تنگی یا مشکل تنفسی و درد عضلات می شود؛ از علائم نادر این بیماری نیز می توان به حالت تهوع، سردرد، اسهال، دل درد و آبریزش بینی اشاره نمود.

5. سرفه ناشی از خفگی: یک فرد ممکن است در صورت مسدود شدن جزئی جهت هوا دچار سرفه شود و بدن کوشش کند جسم مزاحم را دفع کند. بعلاوه، زمانی که یک خوراکی بزرگ یا چیزی که گلو را تحریک می نماید، مصرف می کنید، ممکن است دچار سرفه شوید. اگر فرد پس از اپیزود خفگی با سرفه پایدار روبرو است، مراجعه به پزشک توصیه شده است. فردی که خفگی شدید را تجربه می نماید، هنگام سرفه صدایی فراوری نخواهد کرد. بعلاوه فردی که سرفه را متوقف کرده و در تنفس مشکل دارد، ممکن است دچار خفگی شده باشد. اگر فردی همراه وی است باید مانور هایملیخ را انجام داده و با مرکز فوریت های پزشکی تماس بگیرد.

چه عواملی باعث ایجاد سرفه می شوند؟

همانگونه که اشاره شد سرفه حاصل عمل رفلاکسی است که گلوی شما را از مخاط اضافی یا تحریک نماینده های خارجی پاک می نماید. البته ممکن است هر از چند گاهی با پریدن قطرات آب دهان یا گرد و خاک در گلویتان این مشکل برایتان پیش بیاید، اما جالب است بدانید که دلایل مختلفی برای سرفه کردن وجود دارد و این دلایل نیز بسته به نوع سرفه می تواند متفاوت باشد. در اینجا ما شما را با شایع ترین دلایل سرفه براساس انواع مختلف ان ها آشنا خواهیم کرد؛

1. عوامل شایع ایجاد نماینده سرفه حاد

سرماخوردگی و آنفلوآنزا: شایع ترین علت یک عفونت تنفسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا است. عفونت های دستگاه تنفسی معمولا به وسیله ویروس ایجاد می شود و ممکن است چند روز تا یک هفته طول بکشد. عفونت های ناشی از ویروس آنفولانزا ممکن است کمی بیشتر طول بکشد. گاهی اوقات برای درمان سرماخوردگی ناشی از ویروس آنفولانزا نیز ممکن است با صلاحدید پزشک آنتی بیوتیک تجویز شود.

بیماری ناشی از ویروس کرونا: یکی از نشانه های ابتلا به بیماری ناشی از ویروس کرونا سرفه خشک است، اما سرفه به تنهایی دال بر ابتلای شخص به بیماری نیست. در صورت شک به بیماری COVID-19 تماس خود را با سایرین به حداقل برسانید، سعی کنید حتما دهان خود را در زمان سرفه بپوشانید و در صورت احتیاج به مراکز درمانی مراجعه کنید.

ورود ذرات تحریک نماینده به گلو و راه های هوایی: سرفه یک مکانیسم دفاعی برای پاکسازی گلو و مجاری هوایی است. هنگامی که راه های هوایی با مخاط یا ذرات خارجی مانند دود یا گرد و غبار مسدود شوند، سرفه یک واکنش یا رفلکس دفاعی است که بدن کوشش می نماید ذرات را خارج کند و تنفس را آسان تر کند. معمولا این نوع مکرر نیست و ممکن است تک سرفه باشد، اما با قرار گرفتن در معرض تحریک نماینده ها مانند دود، آن افزایش می یابد.

ذات الریه: شرایط التهابی ریه است که عمدتاً کیسه های میکروسکوپی هوا موسوم به آلوئول ها را تحت تأثیر قرار می دهد. ذات الریه معمولاً در اثر عفونت ناشی از ویروس یا باکتری به وجود می آید.

سیاه سرفه: نوعی بیماری که عامل آن باکتری است و بیمار در اثر حملات شدید کبود می شود.

2. عوامل شایع ایجاد نماینده سرفه مزمن

آسم: علت شایع سرفه در بچه ها کم سن و سال آسم است. بیماری مزمن التهابی مجاری هوایی که خس خس، تنگی نفس و سرفه از نشانه های آسم است. باید بدانید که در صورت تشدید آسم با صلاحدید پزشک ضروری است از دارو های استنشاقی جهت درمان استفاده شود. ممکن است با افزایش سن کودک آسم هم بهبود پیدا کند و بیمار کمتر دچار حمله آسم شود، اما بیمار مبتلا به آسم هیچ گاه به طور کامل درمان نمی شود.

بیماری ریفلاکس معده (GERD): بازگشت غیر عادی محتویات و اسید معده به مری را ریفلاکس معده گویند. سوزش سر دل، درد قفسه سینه (پشت جناغ)، بوی بد دهان و احساس ترش کردن از علائم ریفلاکس معده است. بعلاوه برگشت غذا به مری باعث ایجاد یک واکنش دفاعی در نای می شود و همین واکنش دفاعی موجب سرفه می شود.

سیگار کشیدن: استعمال دخانیات یکی دیگر از علل شایع سرفه است. سرفه ناشی از استعمال سیگار تقریبا همواره سرفه مزمن با صدایی متمایز است واغلب به عنوان سرفه سیگاری شناخته می شود.

ترشحات پشت حلق: سرفه یک مکانیسم دفاعی برای تخلیه ترشحات پشت حلق است.

آسیب طناب های صوتی: آسیب تار های صوتی نیز می تواند موجب سرفه شود.

برونشیت: التهاب مجاری هوایی انتهایی ریه را برونشیت گویند.

آلرژی.

سرفه چه عوارضی ایجاد می نماید؟

سرفه می تواند باعث ایجاد درد در دیواره قفسه سینه و دیواره شکم، بی اختیاری ادراری و خستگی. بعضی وقت ها، حملات سرفه می تواند سبب سنکوپ شود که این امر می تواند در اثر فشار بسیار مثبت داخل قفسه سینه و آلوئل، کاهش بازگشت وریدی و کاهش برون ده قلبی صورت بپذیرد. با وجود آنکه در بیمارانی که از سایر جهات سالم هستند، سرفه می تواند سبب شکستگی دنده شود، اما وقوع این عارضه احتمال وقوع شکستگی های پاتولوژیک ناشی از میلوم مولتیپل و استئوپروز را افزایش می دهد.

در چه مواردی به پزشک مراجعه نمائیم؟

اگر سرفه با علائمی از قبیل تنگی نفس، خلط خونی، کاهش وزن، تعریق شبانه و یا بی اشتهائی همراه بود ضروری است به پزشک مراجعه شود. سرفه همانگونه که می تواند هیچ اهمیت بالینی نداشته باشد به همان مقدار هم می تواند با اهمیت باشد. سرفه می تواند علامت سرطان ریه و یا سل باشد و یا اینکه بعضی بیماری های بافت بینابینی ریه (مثل فیبروز ریه و یا سارکوئیدوز) ممکن است با سرفه بروز نمایند، لذا در بسیاری از موارد ضروری است برای رد کردن علل خطرناک به پزشک مراجعه کرد. افراد سیگاری معمولا سرفه مزمن خلط داری را تجربه می نمایند که به آن عادت کرده اند. در یک فرد سیگاری اگر ماهیت سرفه تغییر کرد (تعداد - دفعات - شکل سرفه و …) و یا رنگ خلط چرکی شد و یا خلط خونی بروز کرد ضروری است فرد برای رد بیماری های خطرناک (از جمله سرطان ریه) به پزشک مراجعه کند.

تشخیص پزشکی علت سرفه

بیشتر سرفه ها پس از رفع عفونت تنسفی و یا بدون درمان خاصی از بین می فرایند، اما سرفه ای که خودبخود رفع نشود، به درمان طبی احتیاج دارد. یکی از مهمترین چیز هایی که بایستی زمان آنالیز سرفه در نظر داشت، معین حاد یا جدی بودن بیماری منجر به سرفه است. پزشک برای تشخیص علت سرفه از روش های زیر استفاده می نماید؛

1. آنالیز سوابق پزشکی: در ابتدا پزشک تاریخچه کاملی از علائم شما را گرفته تا علت سرفه را معین سازد. برای این کار پزشک ممکن است سئوالاتی در خصوص سرفه و سبک زندگی از شما بپرسد.

2. انجام معاینه فزیکی: ابتدا علائم حیاتی شما گرفته می شود که شامل درجه حرارت هم هست. ممکن است سطح اکسیژن خون شما را با وصل کردن یک گیره بدون درد به نوک انگشت میزان گیری نمایند. پزشک ممکن است داخل گلو و گوش شما را در صورت لزوم ببیند. به صدا های ریه ها و قلب با گوشی پزشکی گوش می دهد و به پوست پا و بدن شما نگاه می اندازد.

3. انجام آزمایشات تشخیصی: در مرحله آخر پزشک ممکن است برای اطمینان بیشتر، ممکن است آزمایشات و تست های تشخیصی زیر را برای شما در نظر بگیرد.

رادیوگرافی قفسه سینه

خونگیری برای آنالیز سطح گلبول های خونی که با عفونت مبارزه می نمایند

سی تی اسکن قفسه سینه

استفاده از سواپ گلو (با نوک پنبه ای) برای نمونه گیری

گرفتن نمونه خلط

اسپیرومتری که در این روش تشخیصی از بیمار خواسته می شود که سخت و سریع در داخل یک وسیله پلاستیکی کوچک نفس بکشد و مقدار هوای خارج شده در بازدم میزان گیری می شود.

تست تحمل متاکولین که یک تست تنفسی استاندارد برای آسم است و اغلب برای آنالیز و شناخت سرفه گونه های آسم انجام می شود.

درمان های پزشکی سرفه

درمان سرفه، به تشخیص علت بیماری زمینه ای و سپس شروع درمان اختصاصی بستگی دارد. حذف عامل محرک خارجی یا عامل تشدید نماینده داخلی در صورت تشخیص مفید خواهد بود. سایر ملاحظات تشخیصی مهم عبارتند از درمان عفونت های اختصاصی دستگاه تنفسی، مصرف متسع نماینده های برونش ها در شرایطی که دچار انسداد برگشت پذیر مجاری هوایی شده ایم، فیزیوتراپی قفسه سینه به منظور افزایش پاکسازی ترشحات در بیماران دچار برونشیکتازی و درمان تومور های داخل برونشی یا بیماری بینابینی ریه در زمانی که درمان مناسب و در دسترس وجود داشته باشد. درمان غیر اختصاصی سرفه، زمانی بکار می رود که علت سرفه معین نبوده یا درمان اختصاصی ممکن نباشد و سرفه فاقد هر گونه کارکرد مفیدی بوده یا آنکه ناراحتی قابل توجهی را برای بیمار پدید آورد. بعضی از درمان های شایع پزشکی سرفه عبارتند از؛

1. آنتی بیوتیک ها: آنتی بیوتیک ها، داروی کشنده باکتری ها هستند که در 90 درصد از عفونت های مجاری تنفسی از جمله آنفولانزا موثر بوده و عفونت های سینوسی را بهبود می بخشند. از آنجا که آنتی بیوتیک ها بر ویروس ها بی اثرند، افتراق عامل به وجود آورنده بیماری به وسیله پزشک نقش مهمی در استفاده موثر از دارو ها و التیام بیماری ها دارد.

2. دارو های استروئیدی: برای جلوگیری از تورم و التهاب حنجره در سرفه هایی که اغلب خروسکی هستند، پزشک برای بیمار دارو های استروئیدی یا کورتونی تجویز می نماید تا فرد بتواند به راحتی نفس بکشد.

3. استفاده از سرم شستشو: از آنجا که سرماخوردگی هایی که عامل آن ویروس است احتیاج به آنتی بیوتیک ندارد، می توان از قطره های بینی و سرم های شستشو برای تمیز کردن ترشحات و کاهش سرفه استفاده کرد.

4. واکسن آنفولانزا: از آنجایی که ابتلا به بیماری آنفولانزا می تواند یکی از دلایل سرفه باشد، استفاده از واکسن این بیماری می تواند ما را از شر این نوع سرفه ها نجات دهد. خوشبختانه آنفولانزا واکسنی دارد که به وسیله سازمان جهانی بهداشت تایید می شود و با تزریق هر ساله آن می توان از این بیماری پیشگیری کرد.

5. استفاده از ویتامین های گروه B: کمبود ویتامین 12 B هم گاهی منجر به سرفه های مزمن می شود. این ویتامین در تشکیل سلول های خونی و عملکرد بهینه سیستم مغز و اعصاب تاثیر گذار است. در افرادی که مبتلا به کمبود این ویتامین هستند، سرفه های مزمن به علت ایجاد حساسیت زیاد در نایژه ها التهاب ایجاد می نماید.

6. آنتی هیستامین: بسیاری از سرفه ها نیز با حساسیت و آلرژی در ارتباط هستند بنابراین آنتی هستامین و یا دارو های ضد حساسیت دیگر می توانند سرفه را درمان نمایند.

درمان های خانگی انواع مختلف سرفه

اگرچه خود سرفه بیماری به حساب نمی آید و معمولاً عارضه یک بیماری زمینه ای است، ولی در اغلب اوقاب برای افراد مبتلا بسیار آزاردهنده است. با این حال اغلب افراد ترجیح می دهند که بدون استفاده از دارو های خاص یا مراجعه به پزشک، این عارضه خود را رفع نمایند. خوشبختانه راه های خانگی و طبیعی متعددی برای درمان انواع مختلف سرفه وجود دارد که به سادگی می توان آن ها را امتحان کرد؛

1. غرغره کردن آب نمک: آب نمک باعث کاهش حساسیت در گلو و مجرای تنفسی می شود. برای کاهش شدت سرفه ها قبل از خواب کمی آب نمک غرغره کنید تا از مقدار سرفه ها کاسته شود. این کار را چند بار تکرار کنید تا سرفه ها از بین بفرایند.

2. نوشیدن آب فراوان: نوشیدن آب زیاد و هیدراته نگه داشتن بدن می تواند تا حد زیادی از بروز سرفه خشک و ابتلا به آن جلوگیری کند. بعلاوه تاثیر بسزایی در درمان این نوع سرفه دارد.

3. بخور گرفتن: استفاده از دستگاه بخور باعث مرطوب شدن هوا و در نتیجه تسکین حساسیت سیستم تنفسی و کاهش سرفه می شود. بعلاوه دستگاه های رطوبت ساز و در صورت احتیاج جوشاندن آب در فضای خانه نیز می تواند به کاهش علائم سرفه شبانه یاری کند.

4. عسل: یکی از موثرترین مواد غذایی در درمان سرفه عسل طبیعی است؛ عسل با تسکین دادن گلوی تحریک شده و صاف کردن غشای مخاطی سرفه را کاهش می دهد. عسل را می توان با موادی مانند فلفل، لیمو، شیر و دارچین ترکیب کرده و میل کنید.

5. زنجبیل: زنجبیل به علت خاصیت ضد باکترایی و طبع گرمی که دارد در پیشگیری از ابتلا به بیماری های تنفسی و درمان آن ها بسیار موثر است. برای تهیه چای زنجبیل، مقداری از آن را به حالت ورقه ای دربیاورید و به مدت 15 دقیقه بجوشانید.

6. گل ختمی: ریشه و برگ این گیاه که در تابستان گل می دهد، از دوران باستان تا به امروز به عنوان داروی خانگی سرفه و گلودرد استفاده می شود. هرچند برای اثبات این مسئله مطالعات علمی قابل اتکایی صورت نگرفته است، اما جای نگرانی نیست، چون مصرف گل ختمی خطری ندارد. گل ختمی لعابی فراوری می نمایند که گلو را می پوشاند و آثار التهاب را تسکین می دهد.

7. آویشن: در بعضی موارد آویشن برای درمان بیماری های تنفسی به کار می رود. بعضی مطالعات نشان داده اند مخلوط عرق آویشن و گل پیچک در تسکین سرفه و برونشیت خفیف مؤثر است. برگ آویشن حاوی فلاونوئید است که عضلات گردن و گلو را که در هنگام سرفه درگیر می شوند، شل می نماید و موجب کاهش التهاب می شود؛ به همین علت از این گیاه به عنوان یک داروی گیاهی برای سرفه استفاده می شود.

8. نعناع: ترکیب نعنا و ثعلب نیز می تواند برای درمان سرفه مفید واقع شود. برگ های نعنا با مرطوب کردن گلو و شکستن موکوس خاصیت شفابخشی دارد. هم چنین شما می توانید نعنا را به صورت چای و یا بخور استفاده نمایید و از اثرات مفید آن بهره مند شوید.

9. استراحت کردن: اصلی ترین درمان برای بسیاری از موارد سرفه که ناشی از بیماری های گوناگون از جمله سرماخوردگی، خروسک، سیاه سرفه و... است، فقط و فقط استراحت است. معمولاً یک هفته استراحت، هم باعث بهبود سریع فرد می شود و هم اگر عامل بیماری ویروس باشد از انتقال آن به دیگران جلوگیری می شود.

10. سیر: یکی دیگر از درمان های موثر برای سرفه خشک، مصرف سیر است. می توانید کمی سیر را در آب جوش ریخته و میل کنید. بعلاوه می توانید سیر خرد شده را عسل ترکیب کنید و در چند وعده مصرف کنید تا اثرات سرفه از بین برود.