سفر رئیسی به آمریکای لاتین؛ چرا برزیل جز کشور های مقصد نبود؟ - وبلاگ دانشگاه

به گزارش وبلاگ دانشگاه، اعتماد نوشت: انتظار می رفت با توجه به جایگاه برزیل به عنوان یک قدرت نوظهور مالی، این کشور یکی از مقاصد رییس جمهور ایران در این سفر باشد؛ به ویژه در شرایطی که دولت دست راستی ژاییر بولسانارو کنار رفته و دولت چپگرای میانه روی لولا داسیلوا قدرت را در دست گرفته است. دولت داسیلوا در گذشته روابط بسیار خوب و حسنه ای با تهران داشت.

سید ابراهیم رییسی، رییس جمهور اسلامی ایران دوشنبه هفته گذشته سفر پنج روزه خود را به امریکای جنوبی شروع کرد. رییسی در این سفر به سه کشور امریکای لاتین یعنی ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا رفت و با رهبران این سه کشور ملاقات و مصاحبه کرد. علی رضا سلطانی، کارشناس مسائل امریکای لاتین، هر چند معتقد است که در شرایط کنونی پویایی و تحرک در حوزه سیاست خارجی به شدت برای کشور مورد احتیاج است، اما نسبت به انتخاب مقاصد سفر رییس جمهور انتقاد دارد. سلطانی معتقد است که دولت جمهوری اسلامی ایران باید در اولویت بندی روابط سیاسی خود با کشور های امریکای لاتین تتازهنظر کند و ظرفیت های سیاسی و مالی این کشور ها را برای تامین منافع ملی ایران در نظر بگیرد.

در ادامه متن کامل گفت وگوی اعتماد را با علی رضا سلطانی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل امریکا لاتین، مطالعه می کنید.

فکر می کنید سفر رییس جمهور به امریکای لاتین در این مقطع چه نتایجی برای کشور داشته باشد؟

تحرک دیپلماتیک در شرایط کنونی، یکی از واجبات کشور برای خروج از محدودیت ها و چالش های سیاست خارجی است. بیش از 10 سال است که ایران و ساختار های مالی و اجتماعی ایران متاثر از مخاطرات و چالش های سیاست خارجی است. بدون گشایش در سیاست خارجی و تحرکات دیپلماتیک، گشایشی در دیگر ساختار ها به ویژه در اقتصاد که وارد رکود و توقف و عقبگرد شده است، صورت نمی گیرد. تحرک اخیر در سیاست خارجی منطقه ای و بهبود مناسبات با عربستان و دیگر کشور های عربی، اقدامی موثر و شروعی خوب برای یاری به شرایط داخلی ارزیابی می گردد. احیای مناسبات ایران و عربستان را می توان بزرگ ترین دستاورد سیاست خارجی در دوران 2 ساله سید ابراهیم رییسی برشمرد. این مهم باید به دیگر کشور ها و منطقه ها تسری پیدا کند. بدون تردید امریکای لاتین هم می تواند در سیاست خارجی ایران مهم باشد.

آیا این منطقه و کشور هایی که مقصد سفر اخیر رییس جمهور بود، در اولویت سیاست خارجی ایران قرار گرفته است؟ آیا این سفر می تواند روند گشایش در سیاست خارجی ایران را تقویت کند یا اینکه برعکس ممکن است دستاورد های اخیر سیاست خارجی در سطح منطقه را هم خنثی یا تضعیف کند؟

برای کشوری مانند ایران که دچار چالش های متعدد سیاست خارجی است و درصدد یافتن راه یا راه هایی برای برون رفت از این چالش هاست، امریکای لاتین نمی تواند در اولویت باشد. اگر هم این منطقه در اولویت است، کشور هایی که مقصد رییس جمهور بودند، نمی توانند در اولویت سیاست خارجی ایران باشند. از چند ماه پیش رویکرد تازهی در سیاست خارجی ایران برای تحرک و یافتن راه های برون رفت از چالش شکل گرفته است که این مساله مهم و قابل دفاع است. اما این رویکرد باید هدفمند و با برنامه باشد. کشوری مانند ایران در حال حاضر و برای ایجاد فرصت ها و ظرفیت های تازه در سیاست خارجی به تعامل و همکاری با 2 دسته کشور بیشتر احتیاج دارد.

در واقع باید ظرفیت 2 دسته کشور را در سیاست خارجی خود فعال کند. دسته اول کشور هایی هستند که از ظرفیت مالی و توسعه ای بالایی برخوردارند. این کشور ها به لحاظ اولویت مالی می توانند کانال های تازهی را برای همکاری مالی باز و تا حدی به برطرف مخاطرات مالی ایران یاری نمایند. ایجاد و تداوم کانال های ارتباطی با این دسته مشروط به برطرف چالش های سیاسی با غرب و امریکا و عبور از تحریم های مالی است. در این زمینه کشور های نوظهور مالی در اولویت هستند که دولت باید با فرض برطرف چالش های سیاسی با امریکا و برطرف تحریم ها از هم اکنون به فکر ایجاد زیرساخت های مناسب برای توسعه روابط مالی و تجاری با قدرت های نوظهور باشد. طبیعتا سفر های دیپلماتیک در سطوح مختلف از عالی تا میانی باید با این هدف صورت گیرد و این کشور ها در اولویت سفر باشند.

دسته دوم، کشور هایی هستند که از ظرفیت سیاسی خوبی برای میانجیگری یا برقراری کانال های سیاسی بین ایران با کشور های رقیب یا متخاصم برخوردار باشند. تعامل و توسعه مناسبات با این کشور ها چنانکه تجربه گذشته ثابت نموده نقش بسیار زیادی در کاهش هزینه ها و مخاطرات در روند بهبود مناسبات با کشور های رقیب یا متخاصم، از جمله امریکا دارد. در حال حاضر این رویکرد در رابطه با کشور هایی مانند عمان و قطر در حال پیگیری است که دستاورد های خوبی هم در پی داشته است. در گذشته کشور هایی مانند ژاپن هم برای رسیدن به این اهداف مورد توجه ایران قرار داشتند.

آیا کشور های امریکای لاتین را می توان در این دو دسته ای که برشمردید طبقه بندی کرد؟ این سه کشور خاصی که برای سفر رییس جمهور انتخاب شدند، چطور؟

کشور های امریکای لاتین با توجه به جایگاهی که در 3 دهه اخیر در اقتصاد و سیاست جهانی پیدا نموده اند به طور قطع در این 2 دسته قرار می گیرند، اما نه همه کشور های این منطقه. امروزه کشور هایی مانند برزیل، مکزیک، شیلی و آرژانتین کشور های مطرح و موثری در عرصه بین المللی، به ویژه در حوزه مالی به شمار می آیند. در این میان کشور برزیل در زمره سرآمدان اقتصاد های نوظهور قرار گرفته است. انتظار می رفت با توجه به جایگاه برزیل به عنوان یک قدرت نوظهور مالی، این کشور یکی از مقاصد رییس جمهور ایران در این سفر باشد؛ به ویژه در شرایطی که دولت دست راستی ژاییر بولسانارو کنار رفته و دولت چپگرای میانه روی لولا داسیلوا قدرت را در دست گرفته است. دولت داسیلوا در گذشته روابط بسیار خوب و حسنه ای با تهران داشت. در این شرایط برزیل باید در اولویت باشد. برزیل علاوه بر فرصت های سیاسی، واجد فرصت های مالی بالایی برای توسعه روابط با ایران است. کشور هایی مانند مکزیک، شیلی و آرژانتین هم کلا به فراموشی سپرده شده اند. در غیاب این کشورها، کشور هایی مورد توجه و اولویت هستند که حداقل در 2 دهه گذشته نه تنها دستاورد مالی و تجاری برای ایران نداشتند بلکه هزینه های مالی و سیاسی زیادی را نیز به ایران تحمیل نموده اند.

واکنش های سیاسی و مالی به این سفر را چگونه ارزیابی می کنید؟

هیچ کشوری در عرصه بین المللی برای دیگر کشور ها مطلقا بد یا مطلقا خوب نیست. مهم آن است که کشور ها چه نفع مشترکی می توانند از یکدیگر آن هم براساس منافع ملی خود ببرند. 3 کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه مطلقا برای ایران بد نیستند. مساله آن است که در شرایط کنونی، این 3 کشور چه خلیی از سیاست خارجی ایران را پر می نمایند یا چگونه می توانند به بهبود شرایط مالی کشور و بازگشت اعتماد و ایجاد امید در اقتصاد کشور یاری نمایند. در جواب این سوال که این سفر چه پیامی را به این بازار های ایران مخابره کرد و بازار ها چه واکنشی به این سفر داشتند اگر نگوییم واکنش منفی بود، در خوشبینانه ترین حالت، معتقدم که واکنشی خنثی و بی تفاوت نشان داده شد. رییس جمهور 5 روز از برترین زمان خود، دولت و ملت را برای سفر به این کشور ها صرف نموده است. این سفر با چه هدف و دستاوردی انجام شد؟ به جز اهداف سیاسی چه هدف دیگری برای این سفر می توان برشمرد؟ به نظر من این سفر نمی تواند حتی دستاورد سیاسی خوبی برای کشور داشته باشد. البته باید گفت که سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا، دیگر آن کشور هایی که ایران به لحاظ سیاسی روی آن ها حساب می کرد، نیستند. چرا که قبلا کشور هایی مانند بولیوی تحت حاکمیت او مورالس یا اکوادور هم قرار داشتند که این دو کشور چندسالی است با تغییر دولت های آن ها از دایره ارتباط سیاسی ایران در امریکای لاتین خارج شده اند.

سطح روابط مالی و تجاری این سه کشور امریکای لاتین با ایران در چه حد است؟

واقعیت این است که در طول 2 دهه گذشته کشور هایی مانند ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه نتوانسته اند روابط مالی پایدار و قابل توجهی با ایران داشته باشند. به رغم اراده سیاسی دولت های طرفین، سطح مناسبات تجاری ایران با این کشور ها بسیار پایین بود و به گفته سخنگوی کمیسیون خانه صنعت صمت به طور معین در سال 1401، تنها اندکی بیشتر از 49 هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش 118 میلیون و 101 هزار و 832 دلار به ونزوئلا صادر شده که این مقدار 416 درصد نسبت به سال قبل تر افزایش داشته است. نکته جالب اینکه در سال گذشته هیچ صادراتی به کوبا و نیکاراگوئه انجام نشده است. واردات ایران از ونزوئلا نیز در سال 1401 حدود هشت تن به ارزش 816 هزار دلار و از کشور کوبا حدود 188 تن به ارزش 11 میلیون و 858 هزار دلار بوده، اما در ده سال اخیر از کشور نیکاراگوئه هیچ کالایی به ایران به صورت مستقیم وارد نشده و از ایران نیز کالای غیرنفتی به این کشور صادر نشده است. این آمار و ارقام حاوی چه پیامی است؟ واقعیت این است که 3 کشور مورد اشاره هیچ یاریی برای اقتصاد و تجارت تحریم زده ایران نداشتند و گامی هم در این راستا برنداشتند؛ نه اینکه نخواستند بلکه نمی توانستند.

گویا در سفر رییس جمهور به ونزوئلا 19 تفاهمنامه امضا شده و سخن از این بوده که مناسبات مالی در آینده به 20 میلیارد دلار برسد. فکر می کنید چنین ارقام قابل تحقق است؟

شواهد و قرائن کنونی و تجربه گذشته نشان می دهد که تحقق این رقم بسیار ضعیف است، چراکه ایران و ونزوئلا فاقد شرایط مناسبات تکمیلی مالی هستند. برترین زمینه برای همکاری های مالی دو کشور نفت و گاز است. ونزوئلا با توجه به اینکه کشوری نفت خیز است، می تواند میزبان خوبی برای صادارت خدمات فنی و مهندسی ایران در حوزه نفت و گاز باشد، اما این مستلزم عقد قرارداد های اجرایی تضمین شده و موثر است که البته تا به امروز در این زمینه گام هایی برداشته شده است. چنانکه بیان شد اراده سیاسی ایران و ونزوئلا به طور خاص در 2 دهه گذشته بر توسعه مناسبات مالی و تعمیق آن راسخ بوده، اما برای ایجاد روابط مالی پایدار و گسترده فقط اراده سیاسی کافی نیست، بلکه باید فعالان مالی و نیرو های مالی دوطرف بخواهند و بتوانند این مناسبات را ایجاد نموده و توسعه دهند. زمینه این مساله در گذشته ایجاد نشده و ضعیف به نظر می رسد، اگر زمینه همکاری میان نیرو ها و فعالان مالی در آینده هم ایجاد گردد مگر اینکه دولت های دوطرف حاضر به پرداخت سوبسید در این زمینه باشند که با توجه به شرایط مالی دو کشور باز هم امکان رسیدن به آمار و ارقام مورد اشاره بسیار ضعیف به نظر می رسد.

برای کشوری مانند ایران که دچار چالش های متعدد سیاست خارجی است و درصدد یافتن راه یا راه هایی برای برون رفت از این چالش هاست، امریکای لاتین نمی تواند در اولویت باشد. اگر هم این منطقه در اولویت است، کشور هایی که مقصد رییس جمهور بودند، نمی توانند در اولویت سیاست خارجی ایران باشند.

انتظار می رفت با توجه به جایگاه برزیل به عنوان یک قدرت نوظهور مالی، این کشور یکی از مقاصد رییس جمهور ایران در این سفر باشد؛ به ویژه در شرایطی که دولت دست راستی ژاییر بولسانارو کنار رفته و دولت چپگرای میانه روی لولا داسیلوا قدرت را در دست گرفته است. دولت داسیلوا در گذشته روابط بسیار خوب و حسنه ای با تهران داشت.

کشور هایی مورد توجه و اولویت هستند که حداقل در 2 دهه گذشته نه تنها دستاورد مالی و تجاری برای ایران نداشتند بلکه هزینه های مالی و سیاسی زیادی را نیز به ایران تحمیل نموده اند.

3 کشور مورد اشاره هیچ یاریی برای اقتصاد و تجارت تحریم زده ایران نداشتند و گامی هم در این راستا برنداشتند؛ نه اینکه نخواستند بلکه نمی توانستند.