گرانیگاه زندگی من باستانشناسی است، رازهای نهفته در اسکلت ها و سفال های کاوش شده - وبلاگ دانشگاه

به گزارش وبلاگ دانشگاه، خبرنگاران- مرجان حاجی رحیمی: اسماعیل یغمایی از معدود باستانشناسانی است که علاوه بر نوشتن مطالب علمی درباره کاوش های تخصصی باستانشناسی و چاپ آن ها در قالب کتاب، دستی هم بر داستان نویسی و شعرگویی دارد. گیسوان هزارساله، وقتی که بچه بودم، نقاط امن، دژ استعمار، آن قصر که جمشید... و... تعدادی از کتاب های اوست. بعلاوه کتاب خانم پنگوئن و آقای کانگرو که برای بچه ها و نوجوانان است نیز از دیگر نوشته هایی است که منتشر شده و چند کتاب دیگر از او به زودی از سوی انتشارات تخصصی میراث فرهنگی دادکین منتشر می گردد.

پدرش زنده یاد حبیب یغمایی، نویسنده و ادیب بود که در سال 1327 نخستین شماره مجله یغما را منتشر کرد. مجله ای که نویسندگان و ادیبان برجسته ای چون محمود صناعی، محمدعلی اسلامی ندوشن، مجتبی مینوی، جلال الدین همایی، میرسیدمحمد محیط طباطبایی و دکتر محمد مشخص نتایج تحقیقات خود را در این مجله منتشر می کردند و از مهمترین منابع ادبی ایران به شمار می رفت. بدون شک تربیت چنین پدری و نشست و برخاست با ادیبان روزگار، بر شخصیت اسماعیل تاثیر داشته و او حالا دارای نثری شیرین و روان است که خواندن کتاب هایش گذشت زمان را ناملموس می نماید. با این پیشکسوت باستانشناسی ادیب، گفت گویی انجام داده ایم که در پی می آید:

به عنوان یک باستانشناس که همچنان کارهای پژوهشی و تحقیقاتی خود را ادامه می دهد، چرا نوشتن خاطرات و داستان های کوتاه را آغاز کردید؟

من پیش از آن که باستان شناس شوم، داستان می نوشتم. تمام انشاهایم داستان بود. اولین داستانم را در دوازده سالگی نوشتم و فرستادم برای مجله فردوسی. به من گفتند داستان شما قابل چاپ نیست، بیشتر مطالعه کنید! من داستان می نوشتم. هنوز هم می نویسم. بسیاری از داستان هایم را که به تازگی منتشر کردم، سال های پیش نوشتم. من اول داستان نویس بودم و بعد باستان شناس شدم. البته بیشتر داستان های من بیرون از چارچوب باستان شناسی نیست اما باستان شناسی که فقط ترانشه و گمانه نیست. یک سری چیزهایی دیگر در کاوش هست که بسیار مهم است و کمتر از حفاری باستان شناسی نیست.

شما کتاب شعر هم دارید که هنوز چاپ نشده، درسته؟

بله. من از قدیم الایام شعر می گفتم. اولین شعرم در شانزده سالگی چاپ شد.

طیف نوشتارهای شما گوناگون است. از کتاب کودک گرفته تا کتاب های مذهبی، شعر و به طور حتم کتاب های علمی از کاوش های باستانشناسی. چرا روی یک موضوع متمرکز نیستید و اصلا چرا نوشتارهای گوناگون در رسته های مختلف دارید و به کدامیک بیشتر علاقه مند هستید؟

چه اشکالی دارد؟ هر کسی ممکن است توانایی ها و استعدادهای مختلفی داشته باشند و در زمینه های مختلف بروز پیدا کند! الان خود شما خبرنگارید، مخترع هم شدید. چرا؟ این که شگفت آور نیست. درباره کارهایی که برای بچه ها نوشتم اما باید بگویم، من در دوران بازنشستگی اجباری که راه به جایی نداشتم، به پیشنهاد خواهرم کار کودک را آغاز کردم. آن موقع زنده یاد پروز چهاردوولی در روزنامه ایران بود، به من گفت که برای بچه ها داستان بنویسم، ما در ویژه نامه دوچرخه چاپ می کنیم و من خیلی جدی آغاز کردم داستان بچه ها نوشتم.

جهانی بچه ها را دوست داشتید؟

بله! بله! جهانی بچگانه جهانی فضول هاست. من از بچگی فضول بودم و هنوز هم هستم و این فضا را دوست دارم. من حتی یک کتاب شعر برای بچه های یک تا هفت ساله داشتم، یک شعر در رادیو خوانده شد و بقیه اش گم شد. هفت شعر چیستان گفتم که چاپ نشد، داستان درختی که قدش به آسمان رسید و داستان حسنک در تهران که سرگذشت تهران برای بچه ها است و چندتای دیگر. خوشم می آید در حوزه بچه ها کار کردن.

به نظر شما چقدر مهم است در حوزه بچه ها کار کردن؟

بله خیلی در ایران روی بچه ها کار نشده است. اگر بخواهیم در آینده نسل ایران دوست و فرهیخته و قویی تربیت کنیم باید از کودکی او را پرورش دهیم در غیر این صورت راه به جایی نخواهیم برد.

آیا باستانشناسی نگاه شما را به جهان عوض نموده است؟ و این که در نوشتار شما چه تغییراتی به وجود آورده است؟

معلوم است! صددرصد! باستان شناسی همه هستی من است. گرانینگاه زندگی من باستان شناسی است. اسکلت و سفال هایی که در کاوش ها پیدا می کنم، رازهای بسیاری در آن ها نهفته است اما آن چه هرگز به آن نمی رسم، این است که وقتی یک اسکلت پیدا می کنم و می فهمم زن است یا مرد یا خیلی از اطلاعات دیگر درباره آن را می فهمم. اما ما هیچی از زندگی آن اسکلت نمی دانم. آن چیزی که هرگز باستان شناسان به آن نمی رسند، این است که این اسکلت چه رنجی را در زندگی متحمل شده؟ عشقش که بوده؟ چه احساساتی داشته؟ و... ما هرگز به این چیزها به صورت دقیق پی نمی بریم.

آیا باستان شناس باید داستان گوی قهاری باشد، برای تحلیل داده ها و وصل کردن سرنخ های یافت شده در محوطه باستان شناسی؟

نه الزاما نباید باستان شناس داستان گوی قهاری باشد. این بستگی دارد به احساسات، برداشت، توانایی ها و خیلی چیزهای دیگر. بسیاری باستان شناسان هرگز به این مسئله فکر هم نمی نمایند. واقعا خیلی سخت است که این رشته ها را بهم پیوند بزنیم. ما وقتی تکه مویی پیدا می کنیم نمی دانیم چه برآن گذشته است.

اما شما در کتاب گیسوان هزارساله از ماجرای یک دسته مویی که پیدا نموده بودید، نوشتید.

داستان گیسوان هزارساله جز آن چه به یک باور ایرانیان از قدیم تا امروز پیوند دارد، بیشتر بازتاب احساسات خودم است. من مدت ها گرفتار آن بودم و هنوز هم هستم. امروز هر از چند گاه به زیبایی و بلندای این گیسوان، به زیبایی زنی که آن را داشته، به اتفاقی که ناچار به بریدن آن شده و چقدر برایش ارزشمند بوده که اینگونه آن را به خاک سپرده و... می اندیشم اما بی تردید من فقط به رگه هایی کم و نازک از این واقعیت رسیدم. خیلی خیلی ناچیز.

در این داستان اما از حس خودتان به موها صحبت می کنید.

آه! این درست است. مثل کارگاه سه گور یک، فهمیدم دختری که در آن جا مرده چه ناکام بوده و چه رنجی کشیده است. این احساسم به او جز رنجی که برده عشقی بود که به او داشتم. عشق یک مرد زنده به اسکلت یک زن. این یک نوع جنون است.

نقش پدرتان را در روایی نویسی، نرم و روان نویسی و سوژه یابی هایتان چطور ارزیابی می کنید.

هر بچه ای از پدر و مادرش تقلید می نماید. طبعا من مطالب پدر را می خواندم. یک چیزی است که باید بگویم، من از کلاس چهارم و پنجم ابتدایی مجله یغما را با پدرم مقابله می کردم. این جوری که اصل مقاله دست من بود و مطلبی که چاپ شده بود دست پدرم. من می خواندم و پدرم اصلاح می کرد. برخی جاها که نمی توانستم بخوانم پدرم به دست نویس اصلی مراجعه می کرد. البته یادم می آید که باستانی پاریزی خوب می نوشت. مجتبی مینوی هم. من مجبور بودم این ها را بخوانم. به جای انجام دادن تکالیف و درس و مشقم این کارها را می کردم. گاهی وقت ها مادرم یاری می کرد اما بیشتر من یاری می کردم. دشنام می شنیدم و تو سری هم می خوردم اما باید این کار را انجام می دادم. از همه سخت تر کتاب قصص الاانبیا بود. چون میکروفیلم دست من بود و کتاب چاپی دست پدرم و من باید این ها را می خواندم تا تصحیح گردد.

پس در سن سیزده چهارده سالگی بسیاری از مطالب یغما و کتاب های مهم تاریخ ادبیات کلاسیک ایران را خوانده بودید؟

البته این را هم باید بگویم که من بدم می آمد دوست داشتم، بروم دنبال بچگی خودم. می خواستم مشق بنویسم. بازی کنم، سر به سر بزرگ ترها بگذارم، نه کتاب مقابله کنم!

برای همین هم در کتاب وقتی که بچه بودم... درباره کودکی تان مفصل نوشتید؟

بله! مقابله یغما برنامه سه چهار شب در هفته ما بود. من برای همین هم در کلاس چهارم ابتدایی رد شدم! برای این که شب ها اصلا درس نمی خواندم. من بچگی ام رو بیشتر دوست داشتم. این کارها را در بزرگسالی هم می توانستم انجام دهم اما کودکی دیگر به دست نمی آید.

از خاطراتتان از مجله یغما تعریف کنید، اینکه آیا این مجله نیز همانند مجلات امروزی با سختی منتشر می شد و چرا انتشار آن متوقف شد؟

سال اول مجله یغما با سختی منتشر می شد اما بعدش شرایط درست شد. الان خیلی اوضاع فرق نموده است. در آن موقع، شرکت نفت 200 نسخه از مجله را در هر شماره می خرید. وزارت فرهنگ و هنر مجله را برای کل کتابخانه های ایران می خرید. چند موسسه بزرگ بودند که مجله را می خریدند. دولت هم کاغذ می داد. از همه مهمتر مجله یغما را بیشتر موزه های خارجی مثل موزه انگلستان و موزه لوور می خریدند. هندوستان می خرید. الان دوره کامل مجله یغما را موزه انگلستان و لوور دارند اما کتابخانه موزه ما ندارد! کتابخانه ملی پاریس دو دوره کامل مجله را دارد اما کتابخانه ملی ایران ندارد. بعد از انقلاب دیگر همه رفتند و یغما متوقف شد.

بسته شدن مجله، ضربه سنگینی بود برای پدرتان؟

هنوز انقلاب نشده بود که یک بار از پدرم پرسیدم چرا دیگر چاپ مجله یغما را متوقف کردید، گفت دیگر این مجله به درد امروز نمی خورد. خیلی هم از توقف آن شاکی بود. پس از انقلاب هم چند سالی بیشتر زنده نماند. در واقع بچه اصلی اش مجله یغما بود. ما بچه های فرعی او بودیم.

این حس را هم نسبت به کتاب های خودتان دارید.

آره من هر شعری که می گویم، احساس می کنم صاحب یک بچه شدم و این حس را نسبت به کتاب هایم دارم.

تیراژ مجله چقدر بود؟ به شهرستان ها هم می رفت؟ و آیا نویسندگان دستمزد می گرفتند؟ آیا مثل امروز هزینه چاپ سرسام آور بود؟

تیراژ مجله در ابتدا 500 تا بود و بعد به دو هزار جلد رسید. تمام ادارات دولتی و شهرستان ها مجله را می خریدند. نویسنده ها دستمزد نمی گرفتند و خیلی هم افتخار می کردند که مطالبشان در یغما چاپ می گردد. گفتم که حمایت ها از مجله برای ماندگاری اش می شد. مجله یغما اعتباری بود برای ایران. هزینه ها هم به مقدار الان سرسام آور نبود. البته فکر نکنید که عاشق چشم و ابروی پدر من بودند اما حواسشان بود این فرهنگ مملکت است که به همه جهان می رود. یکبار پدر من یک آگهی در مجله چاپ کرد، سه نفر از هندوستان تماس گرفتند که چرا شما آگهی دادید ما برای شما پول می فرستیم که آگهی چاپ نکنید. علت چاپ آگهی را نمی دانم ولی دیگر هیچ وقت در مجله آگهی چاپ نشد.

آیا قصد ندارید دوره کامل مجله را دیجیتال کنید و در وبسایت قرار دهید؟

خانم حاجی رحیمی یا شما تازه از خارج برگشتید یا در این مملکت زندگی نمی کنید! سه سال برای حفاری به قشم در بدترین شرایط آب و هوایی رفتم. به تازگی هم انتشارات دادکین کتاب دژ استعمار که حاصل کاوش های من در این سه سال بوده را منتشر نموده است اما هیچ کدام از مراکز فرهنگی ایران حتی یک جلد را نخریدند، نه میراث بندرعباس، نه میراث قشم و نه ارشاد منطقه آزاد قشم و نه کتابخانه های میراث. جالب است که سفارت پرتغال چندین جلد کتاب را خرید اما مراکز فرهنگی ایران هیچ تمایلی به خواندن کتاب نداشتند! حالا در این شرایط من چگونه یغما را دیجیتال کنم؟ آن هم با حقوق بازنشستگی و هزینه های گزاف!

چه کتاب های دیگری از شما قرار است منتشر گردد؟

چندین کتاب در دست دارم، یکی اش کتاب ارجان عیلامی و اسلامی. شاید باور نکنید، کتاب بردک سیاه را که پژوهشکده منتشر نموده را اداره میراث فرهنگی بوشهر یک جلد هم ندارد!. شما اهل این مملکت نیستید انگار. وزیر میراث فرهنگی گفته باید در پاسارگاد چاه بزنید این شرایط میراث فرهنگی ماست! نه این وزیر میراث فرهنگی چهره فرهنگی دارد نه آن آقای مونسان از فامیل روحانی بود. در این شرایط شما حرف از انتشار کتاب میراث فرهنگی می زنید! کار فرهنگی در این مملکت یعنی دیوانگی محض!