سرقه؛ وسیله سنجش آبیاری در زواره - وبلاگ دانشگاه

به گزارش وبلاگ دانشگاه، خبرنگاران/تهران یک پژوهشگر میراث فرهنگی اسم کرد: ساعت آبی(به قول زواره ای ها و مهابادی ها سرقه کشیدن) ابزاری ساده و در عین حال بسیار دقیق، کارآمد و همیشگی بوده است و در زندگی کشاورزی جامعه ایران بویژه در منطقه ها کویری بکار می رفته است.

محسن هادی طحان زواره در گفت و گو با خبرنگار وبلاگ دانشگاه اضافه نمود: بیشتر کشور ما در نقاط خشک و کم آب قرار داشته و هست و این باعث شده تا ساکنان آن از دیرباز برای دست یافتن به منابع آب کوشش نمایند و در سرزمین های خشک و نیمه خشک ایران مخصوصا منطقه ها کویری حفر قنات متداول بوده است.

وی با بیان این که دستیابی به آب در این منطقه ها بسیار سخت و از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است، اضافه نمود: به همین علت تقسیم آب در این بخش ها امری مهم و دقیق بوده و وسایل و البته قوانینی در این خصوص وضع شده و مورد قبول و پذیرش همگان بوده است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به استفاده دقیق و هوشمندانه از وسایل سنجش و تقسیم آب در کشور توضیح داد: این امر از سوء استفاده یا مناقشات احتمالی افراد و کشاورزان جلوگیری می نماید.

هادی طحان در ادامه توضیح داد: در بخش زواره اصفهان در گذشته 14 قنات وجود بنام های

1-قنات گرم 2- قنات مهر 3- قنات آذر بانان 4- قنات کلانتر 5- قنات گوون 6- قنات وناب 7- قنات خسرو 8- قنات کهنگ 9- قنات کهنگچه 10- قنات ملاق 11- قنات ملاقجه 12- قنات مزاکانی 13- قنات شیرجرد 14- قنات مهرگرد 15- قنات ونداب یا تقی آباد قرار داشته و وجود قنات دو طبقه جهانی ارونه در شهر اردستان هم گواه بر اهمیت آب در منطقه کویری است.

وی ادامه داد: از این 15 قنوات زواره فقط هفت رشته از آن دایر و بقیه متروک و بایر است.

هادی طحان در عین حال اضافه نمود: با توجه به وجود این قنوات در زواره و اهمیت آب این مایه حیات و عنصر اصلی زندگی اجتماعی و آبیاری، وجود وسایل دقیق آبیاری و سنجش زمان آب ضروری بوده است. به همین علت در منطقه زواره قبل از وجود ساعت، کاسه ای برای سنجش زمان آبیاری بکار می رفته که سرجه یا سرقه نام دارد.

به گفته وی، سرجه کاسه ای است از جنس مس و در ته آن روزنی دارد که روی آب گذاشته و بـه محض پرشدن در آب فرو می رود. کاسه مذکور هر 12 دقیقه یک نوبت پر و در آب فـرو می رود و این به نسبت در زمان های بیشتر هم محاسبه می شده است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی با بیان این که امروزه محله ای در زواره(میدان وحدت) بنام سر سِرَقه معروف است و جای تقسیم آب در گذشته بوده است، گفت: کالیستنس مورخ یونانی که در لشکرکشی اسکندر مقدونی به ایران همراه او بود و رویدادهای روز و مشاهداتش را همواره یادداشت می نموده در یادداشتی که بعداً با محاسبات تقویمی معلوم شده که متعلق به سپتامبر 328 پیش از میلاد است، نوشته است که در اینجا (ایران)، در دهکده ها که آب را برحسب نوبت به کشاورزان برای آبیاری می دهند، یک فرد از میان آنان (کشاورزان) انتخاب می گردد تا بر زمان نوبت (و تقسیم زمانی سهام) نظارت داشته باشد.

وی اضافه نمود: این فرد در کنار مجرای اصلی آب و محل انشعاب آن میان کشاورزان، بر سکویی می نشیند و ظرفی فلزی را که سوراخ بسیار ریزی در آن تعبیه شده و در ظرفی بزرگتر و پر از آب قرار می دهد که پس از پر شدن ظرف کوچک (یک بار و یا چند بار) که به آهستگی و طبق محاسبه قبلی ابعاد سوراخ آن صورت می گیرد، آب را قطع و آن را به جوی کشاورز دیگر باز می نماید و این کار دائمی است و این وسیله (ساعت آبی) عدالت را برقرار نموده و از نزاع کشاورزان بر سر آب مانع می گردد و ...

هادی طحان گفت: با توجه به این گزارش کالیستنس می توان گفت که ساعت آبی قبل از دوره اسکندر مقدونی در ایران گسترده بوده و اختراع آن باید در سده های قبل در ایران روی داده باشد.